Algemeen

Raalte, 17 oktober 2023
Onderwerp: vaststelling programmabegroting 2024 en meerjarenraming 2025-2027

Geachte leden van de raad,

Inleiding
Hierbij bieden wij u de programmabegroting 2024 en meerjarenraming 2025-2027 aan. Bij de Kadernota heeft de gemeenteraad de kaders voor de begroting 2024-2027 meegegeven.  Binnen dit kader heeft ons college de begroting 2024 en meerjarenraming 2025-2027 opgesteld.

In de diverse beleidsprogramma’s is aangegeven welke inspanningen en investeringen we in 2024 willen doen.

Verder bouwen op de kracht van Raalte
We prijzen ons gelukkig dat we ook in het komende begrotingsjaar verder kunnen bouwen op een stevig fundament van Raalte.  Het is fijn om hier in de gemeente te wonen, leven, werken en recreëren, met goede voorzieningen. We koesteren de kracht van de Raalter samenleving met zijn vele actieve vrijwilligers en goed noaberschap. Zij zijn ‘het cement van de samenleving’. We blijven ons ervoor hard maken dat in onze gemeente niemand tussen ‘wal en schip’ valt. Iedereen heeft recht op bestaanszekerheid. Een bestaan met voldoende en voorspelbaar inkomen, een woning, toegang tot onderwijs en zorg en een buffer voor onverwachte uitgaven. Dit is nodig om mee te kunnen doen in de samenleving.  
In een tijd waarin we zien dat het vertrouwen in de overheid afneemt en inwoners polarisatie ervaren blijft de gemeente Raalte zich inzetten om in goed contact met haar inwoners te zijn en te blijven.  
In Raalte gaan we voor een inclusieve democratie waarin we in verbinding staan met de samenleving. Een samenleving waarin iedereen betrokken is: denkers en doeners en vooral de mensen die niet zo snel meedoen.

Koersvast doorwerken aan onze ambities om Raalte toekomstbestendig te maken
We hebben de wil en zien de noodzaak om Raalte toekomstbestendig te maken. Hiermee bedoelen we dat het ook voor de generaties na ons goed wonen, leven, werken en recreëren is.  Dit betekent dat de gemeente Raalte in 2024 koersvast blijft doorwerken aan haar ambities. Hierbij is focus gelegd op ‘de drie grote opgaven’ te weten, de groei van de gemeente Raalte, leefbare en toekomstbestendige dorpen en wijken en een toekomstbestendig buitengebied.  Daarnaast is accent gelegd op de pijlers bestuurlijke vernieuwing/ participatie, duurzaamheid en dienstverlening.  

Er zijn voor onze inwoners in onzekere tijden
Het kabinet is vanaf de zomer 2023 demissionair. Op 22 november 2023 zijn er vervroegde Tweede Kamer verkiezingen. Dit brengt op landelijk niveau de nodige onzekerheid met zich mee welke ook doorwerkt in de gemeentelijke begroting, zowel op belangrijke inhoudelijke thema’s als op de financiën. Dit in een tijd waarbij zich een aantal crises hebben opgestapeld: de woningmarktcrisis, de stikstofcrisis, de vluchtelingencrisis, de klimaatcrisis en een overspannen arbeidsmarkt.  Hierbij is de inflatie sterk opgelopen hetgeen zich uit in oplopende (vaste) kosten en duurdere boodschappen. Ook onze inwoners, ondernemers, verenigingen en instellingen worden met deze onzekerheden geconfronteerd. Als gemeente kunnen we niet alle landelijke en mondiale crises oplossen omdat dit voor een belangrijk deel buiten onze invloedssfeer ligt. Daar waar we wel invloed op hebben, willen we er zijn voor onze inwoners om te helpen en ondersteunen.  

Nieuw beleid
In deze begroting wordt nieuw beleid voorgesteld dat tegemoetkomt aan de opgaven waar we in de komende jaren voor staan. Het gaat hierbij onder andere om ‘de drie grote opgaven’, opgaven binnen zowel het ruimtelijk-fysiek domein, het sociaal-maatschappelijk domein als het domein bestuur en dienstverlening. Hierna zoomen we kort in op de belangrijkste opgaven.

De ‘drie grote opgaven’
Voor de ‘drie grote opgaven’ wordt een gezamenlijk werkbudget gevraagd voor het faciliteren van het proces en het inhuren van expertise. Alle drie de grote opgaven zijn inmiddels gestart, waarbij elke opgave zich in een andere fase bevindt.

Opgaven binnen het ruimtelijk-fysiek domein
Samen met de provincie, ministerie en ProRail werken we aan de herinrichting van de stations Heino en Raalte.

We werken aan algemeen beheerbeleid openbare ruimte en een wegenbeheerplan. Dit moet leiden tot een voorspelbare aanpak van het wegbeheer in de gemeente Raalte zodat de juiste investeringen op de juiste plek worden gedaan. Ook willen we lange termijn inzicht verkrijgen in de financiële opgave van de grote vervangingsinvesteringen openbare ruimte.

Er wordt gestart met de buurtaanpak Langkamp. Ook vervanging van materieel bij domein beheer staat op de rol en we versnellen de vervanging van de openbare verlichting door ledverlichting.

Vanuit het Rijk ontvangen we in 2024 en 2025 personele middelen voor klimaat en energiebeleid. Daarnaast blijven we inzetten op het verduurzamen van woningen door de inzet van energievakmensen. Ook voor de uitvoering van het algemene duurzaamheidsbeleid zijn middelen in deze begroting opgenomen.

Voor de gemeente Raalte is het van belang om te blijven aansluiten bij de Regio Zwolle, De nieuwe meerjarige agenda 2024-2028 geeft ons veel kansen om onze groeiopgave klimaatbestendig te realiseren, de (innovatie van onze) economie aan te jagen en onze arbeidsmarkt te versterken.  Ook zien we kansen om onze lobby/stakeholderspositie te versterken met meer mogelijkheden om financiële middelen binnen te halen.

We gaan door met de campagne Raalte geeft Ruimte om het economisch beleid sterker neer te zetten.  We blijven ons inzetten op de uitvoering van de Human Capital Agenda om onze economie en gemeenschap blijvend te versterken. Ook intensiveren we de bijdrage aan Salland Marketing om meer bezoekers te trekken en bestedingen en banen in de toeristische en recreatieve sector te vergroten.

Opgaven binnen het sociaal-maatschappelijk domein
We continueren de inzet van incidentele middelen aan het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) om het CJG op de huidige sterkte te houden, maar ook om te kunnen voldoen aan de ontwikkelingen vanuit onder andere de Hervormingsagenda Jeugd.

In afwachting van het nieuwe cultuurbeleid verlengen we de bestaande cultuurbudgetten met één jaar.

We geven uitvoering aan het nieuwe Raalter sportakkoord en zetten in op voortzetting en uitbreiding van de cofinanciering voor de inzet van buurtsportcoaches.

In overeenstemming met het Integraal Huisvestingsplan onderwijs zijn in meerjarenperspectief middelen geraamd voor de renovatie van de Esmoreitschool in Luttenberg.

Het project buurtbemiddeling wordt in samenwerking met politie en de woningcorporatie voortgezet. Dit geldt ook voor het Keurmerk Veilig Ondernemen.

Opgaven binnen het domein bestuur en dienstverlening
We willen een participatieve gemeente blijven. Ook is er nieuwe wetgeving op komst om participatie op decentraal niveau te versterken. Daarom verkennen we in 2024 wat er nodig is om zo goed mogelijk aan te (blijven) sluiten bij onze inwoners. Daarnaast wil de gemeente Raalte door ontwikkelen en innoveren op het gebied van bestuurlijke vernieuwing. Dit alles vraagt om uitbreiding van personele inzet.

Om kleine initiatieven van vrijwilligersorganisaties en inwonersinitiatieven te kunnen blijven bekostigen wordt het werkbudget van onze verbinders voor de komende jaren gecontinueerd.

In deze begroting zijn ook middelen opgenomen voor uitvoering van de strategische raadsagenda, trainingen voor raadsleden, bijeenkomsten voor de raad op locatie en de procedure voor benoeming van een nieuwe burgemeester.

Voor de uitvoering van het Programma Dienstverlening zijn de benodigde middelen in deze begroting geraamd. We willen dat inwoners, ondernemers en samenwerkingspartners ervaren en waarderen dat onze dienstverlening snel, eenvoudig en toegankelijk is.

Om de dienstverlening bij domein Publiek te garanderen is formatie-uitbreiding noodzakelijk. Met name voor de piek in aanvragen reisdocumenten, maar ook voor de coördinatie van de verkiezingen.

Ook investeren we in data-gedreven werken. Het gebruik van data vindt steeds meer toepassing in de gemeentelijke processen en is van belang in bijvoorbeeld de grote opgaven en om stuurinformatie beter te genereren.

Tenslotte is in deze begroting nieuw beleid opgenomen voor autonome ontwikkelingen binnen de bedrijfsvoering en voor extra inzet voor ‘de nieuw voor oud discussie’.

Structureel sluitende begroting 2024
De landelijke VNG heeft gemeenten geadviseerd een reële begroting te presenteren waarbij de verwachte tekorten vanaf 2026 zichtbaar worden gepresenteerd.  Het presenteren van een niet-sluitende meerjarenraming past niet in het voor gemeenten gebruikelijke degelijke financieel beleid. De VNG vindt dit onder de huidige omstandigheden echter een verantwoorde keuze, vooral omdat de gesprekken met het inmiddels demissionaire kabinet hierover nog niet zijn afgerond. Wij hebben het advies van de VNG in de nu voorliggende meerjarenraming overgenomen. Door de gevolgen van de keuzes van het kabinet te laten zien, wordt een helder signaal afgegeven aan het demissionaire kabinet en de Tweede Kamer: de gemeentelijke financiën zijn momenteel onvoldoende voor het uitvoeren van het huidige takenpakket.

Hoe de gemeentefinanciën zich vanaf 2026 ontwikkelen is nog onzeker. Veel zal afhangen van de komende kabinetsformatie en de koers welke een nieuw kabinet gaat varen.  In deze begroting hebben we vanaf 2026 al wel een taakstelling ‘nieuw voor oud’ opgenomen.  De noodzaak te prioriteren en keuzes te maken wordt urgenter.
De nu voorliggende begroting 2024 laat een sluitend financieel perspectief zien. Dit geldt ook voor het jaar 2025. Net als veel andere gemeenten in het land, verwacht de gemeente Raalte echter tekorten voor 2026 en 2027. Dit komt door teruglopende rijksinkomsten vanaf 2026. Daarom wordt 2026 in gemeenteland ‘het ravijn jaar’ genoemd. In totaal is er sprake van een terugval van landelijk ongeveer 3 mld. aan rijksmiddelen.  Vertaald naar Raalte gaat het dan om een indicatief bedrag van € 6 mln. De algemene uitkering uit het gemeentefonds is in de begroting, volgens bestendige gedragslijn, berekend op basis van de meicirculaire 2023. Door de begroting te baseren op de meicirculaire ontstaat een zo stabiel mogelijk financieel beeld.

De recent verschenen septembercirculaire 2023 laat voor alle jaren een positief beeld zien ten opzichte van de meicirculaire 2023. Met name de verwachte toename vanaf 2027 is aanzienlijk, ongeveer € 1,8 mln. Volgens bestendige gedragslijn is de septembercirculaire niet meer in deze begroting verwerkt. Financiële vertaling van deze circulaire vindt plaats bij de komende kadernota/begroting 2025-2028.  Hiermee is ‘het ravijn’ nog niet gedicht.  Temeer omdat in deze begroting nog geen rekening is gehouden met onder meer de meerkosten verbouwing van het gemeentehuis, toekomstige investeringen sportcomplex Hoogerheyne, een belangrijk deel van de kosten onderwijshuisvesting (Integraal Huisvestingsplan onderwijs), de onderhouds- en vervangingsopgave openbare ruimte en de sterke kostenstijgingen binnen het sociaal domein. De financiële effecten hiervan landen grotendeels na 2027 in de begroting.

Gezonde financiële positie op korte termijn
Op basis van het nu voorliggend financieel perspectief neemt de algemene bestemmingsreserve af van € 20,59 mln. per 1 januari 2023 tot € 7,67 mln. per 31 december 2027. Dit is ruimschoots boven het door uw raad bepaalde minimumniveau van € 4,5 mln. Hierbij is nog geen rekening gehouden met het nieuw beleid dat zich vanaf de begroting 2025 en volgende ongetwijfeld ook zal aandienen. Het is van belang deze extra buffer hiervoor beschikbaar te houden.

De algemene reserve grondexploitatie heeft bij de begroting een saldo van € 5,0 mln.

De weerstandsratio handhaaft zich op een ‘uitstekend’ niveau van 4.0.

De ontwikkeling van de financiële kengetallen laat ook een positief beeld zien, waarbij de kengetallen ‘overwegend positief’ tot ‘neutraal’ scoren ten opzichte van de streefwaarde. Uitzondering hierop is het kengetal structurele exploitatieruimte. Dit kengetal scoort ‘negatief’ gezien de te verwachten structurele tekorten vanaf 2026.

Gesteld mag worden dat onze gemeente voor de korte termijn (2024/2025) nog steeds een financieel gezonde positie heeft en dat de financiële wendbaarheid (mate van flexibiliteit om in te kunnen spelen op de actualiteit) en weerbaarheid (veerkracht om onverwachte financiële klappen en bestaande risico’s op te kunnen vangen) op niveau zijn. Voor de wat langere termijn is aandacht vereist om tot een sluitend meerjarenperspectief te komen. Eén en ander is ook mede afhankelijk van de ontwikkelingen op rijksniveau. De hoop en verwachting is dat de opbrengsten van de gesprekken tussen Rijk en medeoverheden c.q. het nieuwe kabinet meer balans brengen in taken en benodigde middelen.

Woonlasten
In deze onzekere tijden vinden we het gepast de woonlastendruk aan onze inwoners ook in 2024 te beperken. Zo continueren we de gemaakte afspraken in het coalitieakkoord om de woonlasten laag te houden. Dit betekent dat we de Onroerende Zaak Belasting (OZB) voor 2024, evenals in 2023, niet verhogen. Voor de afval- en rioolheffing hebben we een (gedeeltelijke) inflatie index doorgevoerd. Hierbij hebben we de tegemoetkoming aan inwoners in 2024 nog iets kunnen verhogen ten opzichte van 2023. Vanaf het begrotingsjaar 2025 komt deze tegemoetkoming te vervallen .

In de tabel hieronder zijn de tarieven vermeld zoals deze voor het jaar 2024 worden vastgesteld. De tarieven zijn gemiddelden.

Overige belastingen
De forensenbelasting is met ingang van 2024 met 20% verhoogd.
De toeristenbelasting is met ingang van 2024 met 50% verhoogd. Ondanks de forse stijging blijven we hiermee nog steeds onder het provinciaal gemiddelde.

Tot slot
Wij zijn content dat we u een structureel sluitende begroting 2024 kunnen aanbieden met ruimte voor nieuw beleid gericht op de grote (toekomstgerichte) opgaven, bestaande ambities en autonome ontwikkelingen.  De uitdaging om tot een sluitend meerjarenperspectief vanaf 2026 te komen hoeft nog niet bij deze begroting ingevuld te worden. Daarvoor zijn de ontwikkelingen op rijksniveau en de te voeren ‘nieuw voor oud discussie’ van belang.

We zien uit naar de begrotingsbehandeling in uw raad.

Burgemeester en wethouders van de gemeente Raalte,

de secretaris,                                    de burgemeester,

Monique van Esterik                        Arco Hofland